06 41 86 75 01 oda@rewildyourself.nl
Voel juist niet wat een ander voelt!

Voel juist niet wat een ander voelt!

Waarom empathie voor professionals in de zorg de snelweg is naar een burn-out

Aan mijn coronapatiënt, een gezonde dertiger, moest ik bij opname op de intensive care vertellen dat er een kans was dat hij zou overlijden, vertelt de intensivist van een covid-afdeling aan De Volkskrant. Zijn patiënt begon heel hard te huilen en zei: ‘Ik heb een kind, dat kan niet.’

Op dat moment moest de arts even de kamer uit. ‘Ik heb een kind van dezelfde leeftijd. Maar de patiënt zat met zijn eigen emoties. Hij hoeft niet te zien dat ik die ook had.’

De dertigjarige patiënt is overleden.

De arts vertelt dat hij slecht heeft geslapen, hij vraagt zich af: ‘Wat hebben we gemist? Heb ik iets over het hoofd gezien? Er is soms geen peil te trekken op deze ziekte. Dit zijn de momenten waarop ik breek.’

Professionals in de zorg doen hun uiterste best om het menselijk leed te verlichten. Tegelijkertijd is er veel leed dat niet weg te nemen is. Invaliditeit, blijvende klachten na een behandeling, chronische ziektebeelden, overlijden van de patiënt, dat zijn vormen van leed die zorgverleners niet weg kunnen nemen. Hoe ga je als zorgverlener hiermee om?

De verhalen over de zorg aan coronapatiënten raken mij ook. Wat me opvalt aan het verhaal van de intensivist is hoe hij geconfronteerd wordt met zijn eigen emoties. Dat blijkt ook uit een onderzoek naar werkdruk van het CBS en TNO. Artsen staan in de top drie van beroepen met de hoogste werkdruk (samen met onderwijzers en koks), waarbij ze aangeven dat naast de lange werkweken die ze maken, het vak vooral emotioneel zwaar is. De zorgsector stond al lange tijd onder de druk, 15% heeft symptomen van burn-out, ze slapen slechter, piekeren veel, voelen zich emotioneel en mentaal uitgeput en leeg aan het eind van de werkdag.

Empathievalkuil
Wat zorgt ervoor dat het vak emotioneel zwaar is? En hoe kunnen zorgverleners zichzelf beschermen tegen hun emotionele reacties? Veel zorgverleners krijgen in hun opleiding geleerd hoe belangrijk het is om empathie te hebben met hun patiënten. Maar wat is het effect van empathie? De intensivist dacht aan zijn eigen dochter, hij ging in de schoenen van de jonge vader staan, en voelde welke heftige emoties dit teweegbracht waardoor hij de kamer verliet. Misschien denk je: dat is toch mooi, een arts die zo meevoelt met zijn patiënt.

Empathie put ons echter uit en is de snelweg naar burn-out, betoogt Yalepsycholoog Paul Bloom in zijn boek Against Empathy, the Case for Rational Compassion,Bloom is gespecialiseerd in de ontwikkeling van en het vermogen om onszelf en anderen te begrijpen, Hoe kan het dat zo’n prachtige eigenschap ‘je inleven in anderen’, door velen gezien als de ultieme bron van goedheid, zulke desastreuze gevolgen kan hebben?

Belangrijk om te noemen hier is wat we onder empathie verstaan. Empathie wordt meestal onderscheiden in emotionele en cognitieve empathie. Bij emotionele empathie voel je mee wat de ander voelt. Bij cognitieve empathie probeer je te begrijpen wat er in iemands hoofd omgaat, wat geeft hen pijn, verdriet, vreugde, zonder het zelf te voelen.

Voelen wat een ander voelt
Laboratoriumstudies laten zien dat wanneer mensen gevraagd wordt te voelen wat een ander voelt, de ervaring hen vaak ongelukkig en somber achterlaat. Breinonderzoeker Tania Singer ontdekte dat in het brein verschillende gebieden worden opgelicht bij voelen wat een ander voelt of begrijpen wat een ander voelt (cognitieve empathie).

Voor een studie vroeg Singer een groep proefpersonen iedere dag met gesloten ogen een kwartier lang empathie te voelen. Na die week stonden ze veel somberder in het leven. Als ze de proefpersonen vervolgens vraagt om niet in de schoenen van de ander te staan, maar compassie te voelen: emotioneel afstand houden en tegelijkertijd zo veel mogelijk warmte, zorg en liefde op te roepen, voelen ze zich een stuk beter.

Empathie en compassie in het brein
Singer zag dat in het brein totaal andere delen werden geactiveerd. Empathie activeert vooral de ‘anterior insula’ (het gebied dat zintuiglijke prikkels samenbundelt binnen een emotionele context). Bij compassie lichtte echter de ‘corpus striatum’ en de ‘orbitofrontale cortex’ op. Dit laatste gebied wordt ook wel de dirigent van ons brein genoemd. Het is het gebied van plannen, prioriteiten stellen, aandacht erbij houden, angst en paniek in toom houden, verleidingen weerstaan en adequaat reageren op stressvolle gebeurtenissen. Als we het leed van anderen voelen, raken we zelf gestrest en hebben we minder toegang tot dit deel van ons brein. Zo werkt onze overlevingsrespons.

Als de checker in ons brein een situatie als bedreigend markeert, slaat het vecht- en vluchtsysteem aan om ons voor te bereiden op actie. De pijn van anderen voelen werkt zoals een schakelaar in het brein: we voelen de emoties in ons lichaam en de toegang naar het denken raakt geblokkeerd. We schakelen over op onze automatische respons: vechten, vluchten of bevriezen.

Ik voel je pijn
Volledige emotionele empathie in de zin van ‘Ik voel je pijn’ is vermoeiend en uitputtend. Zo worstelen meevoelende en zorgverleners met hun beroep. En helpt het wel? Als we onszelf voorstellen in die situatie en aannemen dat de andere persoon hetzelfde zal voelen, dan neem je aan dat de ander gelijk aan jou is, en dezelfde ervaring zal hebben. Zegt het niet eerder iets over hoe wij de situatie beoordelen?

En als plaatsvervangend lijden de uitkomst is van empathie, is het dan een kracht om anderen te helpen? Zoals we zagen bij de arts die meevoelde met zijn patiënt en heel respectvol de kamer verliet, raken we eerder van streek door onze emoties. Het emotionele leed van anderen voelen brengt ons in een hoge staat van arousal, waardoor we moeilijker helder kunnen nadenken.

Kalm, professioneel, respectvol
Als we niet meevoelen met anderen, zijn we robotten, dan gaan we niet een band aan met onze patiënten of cliënten, werp je als zorgprofessional misschien tegen. Maar is dat zo? Mensen in nood willen respect, compassie, vriendelijkheid en aandacht. We willen dat de ander kalm is wanneer wij bang zijn, weten wat hen te doen staat, wanneer wij onzeker zijn. Als ik op de trauma-afdeling aankom, vraag ik niet om empathie met mijn leed, maar om actie om mij te redden, om mij juist te zien als een probleem dat opgelost moet worden om zo de best mogelijke zorg te kunnen geven.

We kunnen betrokken zijn bij de ander en begrip hebben, terwijl we tegelijkertijd emotioneel afstand houden van onze eigen gevoelens. Dit is een vaardigheid die je kunt leren. Wat we verstaan onder empathie – vriendelijkheid, compassie, sociale intelligentie – kunnen we bereiken door onze compassie te trainen. Het is bovendien niet zo dat empathie automatisch leidt tot vriendelijkheid, het is eerder zo dat het zich verbindt met vriendelijkheid die al bestaat, schrijft Bloom. Empathie maakt vriendelijke mensen betere mensen omdat vriendelijke mensen anderen niet willen zien lijden en empathie zet een spotlicht op het lijden van anderen. Empathie laat je lijden wanneer je geconfronteerd wordt met degenen die lijden, wat kosten met zich meebrengt en je minder effectief maakt in het helpen. Daarom werkt een empathietraining niet, en is een compassietraining superieur, betoogt Bloom.

Compassie daarentegen stimuleert prosociaal gedrag, je vergroot positieve gevoelens en veerkracht, dit bevordert het omgaan met stressvolle situaties. Dit is niet alleen gunstig voor de professionele hulpverlener, het helpt bij stresvolle omgeving in het algemeen.

Compassie heeft alle voordelen van empathie, zonder de nadelen
Een arts vertelt Bloom in zijn onderzoek naar empathie in de medische context: ‘Ik dacht dat ik minder behulpzaam zou zijn als ik mijn emotionele reactie op pijn af zou sluiten. Het verschil tussen empathie en compassie helpt me begrijpen dat emotioneel afstand houden geen slecht persoon van me maakt. Het is een opluchting dat ik actief mijn emotionele reactie af kan sluiten, zonder mijn compassie te verliezen.’

Compassie is een vaardigheid die je kunt leren
Centraal hierin staat het woord aandacht. Als je het verhaal van je patiënt hoort, waar gaat je aandacht naar toe, naar wat zijn verhaal in jou te weeg brengt? Dat is je automatische reactie, je inlevingsvermogen wordt geactiveerd. Je herkent dat je je naar en vervelend gaat voelen.

Het is de kunst om je aandacht weer naar de ander te brengen, dat kan bijvoorbeeld door de methode van actief luisteren: luisteren, samenvatten en doorvragen, herhalen wat de ander zegt, stilte laten vallen en doorvragen.

Diverse technieken die je kunt trainen:

  1. Leren herkennen wanneer het automatisme ‘voelen wat de ander voelt’ aangaat. Waar voel je het leed van de ander in je lichaam?
  2. Labelen van je reactie. ‘Ah, mijn empathieknop gaat aan, herken je emotionele reactie, benoem hem en ga naar stap 3.
  3. Aandacht naar de ander door actief te luisteren. Dit is je professionele houding, zo stap je in een gesprek: vriendelijk, medelevend, gericht op de feiten, samenvatten, eventueel doorvragen. En tegelijkertijd:
  4. Moed oefenen. Moed om te doen wat nodig is, soms in het belang van iets groters dan deze ene patiënt.
  5. Voel mee met de ander: maak contact met gevoelens van zorgzaamheid, warmte, vriendelijkheid, liefde.

Hoe ga je om met je emotionele reactie?
* herken je emotionele reactie op het leed van de ander
* neem een pauze. Voel je voeten op de grond. Richt je aandacht op je ademhaling.
* sta jezelf toe te voelen wat je voelt, zonder het te willen interpreteren, analyseren
* in deze ruimte tussen stimulus en respons kies je of je de bekende route neemt of een nieuwe route die je helpt wat afstand te houden tot de emoties van anderen.

Wanneer leef je te veel mee? Herken je jezelf in deze uitspraken?

  • de behoeften van andere mensen zijn belangrijker dan die van mij
  • ik kan geen nee zeggen als iemand mij om hulp vraagt
  • ik maak me vaak zorgen over de problemen van anderen
  • ik zorg goed voor anderen, anderen zorgen niet voor mij
  • ik voel me ongemakkelijk als ik steun krijg

Spreekt dit artikel je aan? Oda Salomons is coach, trainer en psycholoog. Ze is gespecialiseerd in het begeleiden van professionals in de zorg op het gebied van stress en burn-out. Neem contact op voor een individueel coachtraject of een training op maat.

Bronnen:

  • Bloom, Paul. (2016). Against Empathy: The Case for Rational Compassion. Ecco
  • Effting, Maud en Willem Feenstra, (19 april 2020), Als de maskers afgaan, spreken de gezichten, De Volkskrant
  • CBS (2017), Koks voelen meeste druk om snel te werken, //www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/14/koks-voelen-meeste-druk-om-snel-te-werken
Wat is het geheim van verandering?

Wat is het geheim van verandering?

Het geheim van de verandering is om je energie niet te richten op het bestrijden van het oude, maar op het realiseren van het nieuwe // Socrates

Deze wijsheid hangt op de deur van het workshoplokaal waar ik een training ga volgen over Theorie U van Otto Scharmer. We gaan ontdekken hoe we Theorie U in een coachgeprek kunnen toepassen, vertelt trainer Nicolette de Wijn.

Ik zit ineengedoken achter de enige kamerplant in de trainingsruimte. De trainer vroeg of we met ons lichaam een beeld wilden maken, door een houding of een plek in de ruimte te kiezen die symboliseert waar we vast zitten of wat blokkerend werkt bij een verandering die we op dit moment wensen.

Wat zit ik hier nu stom verscholen, denk ik. Wat zullen de anderen denken? Oh nee, we mogen even niet oordelen, alleen waarnemen. Mijn aandacht niet richten op oude gedachten van afwijzing of buiten de groep vallen. Daar lekt immers de energie weg.

Ik zit hier ook lekker rustig, de rust van het even niets moeten. Gewoon zijn in aandacht. Een fijne stilteplek om na te denken. Ik hoef me even niet met anderen te vergelijken, want ik ben onzichtbaar. Ik bestudeer de glanzende ovalen bladeren van de ficus benjamin, hij oogt wat treurig.

Lieneke, waar ik samen de oefening mee doe, vraagt: ‘Laat nu een beweging ontstaan naar een tweede beeld, de opkomende toekomst. Probeer niet na te denken, volg gewoon wat er gebeurt. Maak gebruik van de intelligentie van je lichaam en de ruimte waarin je nu bent.’

Ik stap achter de kamerplant vandaan en weet niet wat het me zal brengen. Een gevoel van isolatie overvalt me en spontaan sla ik mijn arm om de kamerplant heen.
‘Wat was het verschil, tussen de twee beelden?’ vraagt Lieneke.
Als een blikseminslag realiseer ik me dat ik niet alleen ben. De kamerplant is er, de natuur is er, ik kan me verbinden met de natuur.

‘Ik vind het soms spannend om nieuwe dingen te doen,’ zeg ik. ‘Ik merk dat nu ik met een open mind in de verandering stap, ik nieuwsgierig word. De onderzoeker in mij komt tot leven en ik wil weten: Wat is hier allemaal mogelijk?’

Dat is de essentie van Theorie U. Het gaat over persoonlijk leiderschap rond de vraag: hoe kan ik als mens mijn unieke bijdrage leveren aan de samenleving die aansluit bij wat er op dit moment echt nodig is. Een krachtige methode om de onzekerheid toe te laten, als het oude nog niet voorbij is en het nieuwe zich nog niet heeft aangediend.

Workshop Theorie U van Nicolette de Wijn en Marret Wijnker, Co|Care transformatie partners

C. Otto Scharmer, Theorie U. Leiding vanuit een toekomst die zich aandient. Uitgeverij Christofoor

 

 

 

Waarom de talking stick zo’n krachtig communicatiemiddel is

Waarom de talking stick zo’n krachtig communicatiemiddel is

Mijn verlangen naar een avontuurlijker leven, brengt me naar een kampvuursessie in tuindorp, georganiseerd door Nature Quest, een beweging die zich inzet om je te verbinden met de natuur als inspiratiebron voor persoonlijke groei en geluk. Bij een verlaten terrein raakt de GPS de route kwijt. Een voorbijganger wijst me de weg naar sportpark De Melkweg. In een weide met een hut in aanbouw en een paar mannen die grasmatten uitrollen, ligt de kampvuurplek. Veel jongeren komen naar de plek.

O jee, hoor ik hier wel bij, is mijn eerste gedachte. Als we rond het kampvuur gaan staan om met onze ogen dicht en een mindfulnessoefening echt aan te komen, verdwijnen de vervelende gedachten. Tijdens de tweegesprekken om elkaar te leren kennen, blijkt dat ik mijn droom met drie jonge vrouwen deel: een eigen onderneming om mensen te coachen en trainen in de natuur. Ze staan op het punt hun baan op te zeggen om hun droom na te jagen. Zo veel verschillen we dus niet.

We gaan in twee groepen uiteen met een talking stick, een oud Indiaans ritueel, en twee vragen. Wie de talking stick vastheeft vertelt zijn verhaal, legt begeleider Sara van Nature Quest uit. Niemand mag reageren, geen advies, geen oordeel. Denk niet te veel na, vertel wat er op dat moment in je opkomt.

Rond het vuur worden de rollen verdeeld. De man in het gezelschap pakt de rol van vuurkeeper, ik zit naast de emmer met water en word vanzelf de waterkeeper en Lieke wordt timekeeper. De vuurkeeper zoekt nog wat boomschors om het vuur aan te krijgen en na een paar minuten brandt het vuur.

Als het stil blijft, pak ik de talking stick en geef antwoord op de eerste vraag die we van Sara meekregen: Als je me echt zou kennen, dan zou je weten… dat ik het best spannend vind om mijn verhaal zo te vertellen, maar dat het verlangen om me met anderen te verbinden sterker is dan mijn angst. Rond het vuur stellen we ons open, de angst om te spreken, blijkt een gedeelde ervaring, net als gevoeligheid voor je omgeving en de angst voor afwijzing. Ontroerd luister ik de verhalen aan. Ik mag niet doorvragen, ik moet mijn coachrol wel naast me neerleggen.

De tweede vraag is: Wat neem je mee van je ouders en wat laat je achter? De een laat controle achter, de ander onvoorspelbaarheid. Ik laat de gedachte achter dat ik geen fouten mag maken, anders krijg ik nooit een blog gepubliceerd 😉 Als de ringtoon van de timekeeper gaat mag ik het vuur doven. De vuurkeeper pakt de talking stick.
‘Ik wil graag zeggen dat ondanks dat jullie niets mochten zeggen, ik me heel erg gehoord en begrepen voel. Ik vind het bijzonder te merken hoe verbonden ik me met jullie voel.’

We sluiten af rond het grote kampvuur met een voor mij onbekend ritueel: een massagetrein. We lopen achter elkaar aan en masseren elkaars schouders door de dikke winterjassen heen. Vanzelfsprekend geven we elkaar bij het afscheid een knuffel. Als we de donkere nacht in wandelen op weg naar huis, verlicht de maan het zanderige pad.

Benieuwd naar een kampvuursessie met de talking stick? Kijk op de website van naturequest.nl of organiseer een kampvuursessie met vrienden in je achtertuin. Managementgoeroe Stephen Covey noemt de talking stick zelfs een van de meest krachtige communicatietechnieken bij het oplossen van problemen. Het is een efficiënte methode om tijdens vergaderingen echt naar elkaar te luisteren. Elk bedrijf zou een talking stick moeten hebben!

Van ’t padje

Van ’t padje

‘Wat wordt de naam van je nieuwe coachbedrijf?’ vraagt mijn broertje.
We liggen naast elkaar in een podje, een klein houten hutje vlak  bij het Mosselse Zand in Otterlo. Aan de overkant zie ik in de Veluwse zwerfhut iemand een hoes om een dekbed doen. Twee wandelaars zijn net aangekomen bij hun boet, een moderne variant van de trekkershut.
Het is negen uur, maar we liggen al in onze slaapzakken. Buiten is het nul graden. In de hut naast ons slapen mijn drie nichtjes. Nou ja, die maken het vast ook laat.

‘Ik dacht aan Happy Hiker, dat vond ik wel een mooie naam voor een wandelcoach, maar een vriendin zei dat ze het erg vond lijken op de Happy Hooker. En daar wil ik natuurlijk niet mee geassocieerd worden. Ze zij ook dat mensen misschien niet meteen snappen wat een hiker is. Een hiker lijkt te veel op een hacker. En ik las dat een hiker ook iemand is die auto’s van A naar B brengt.’
‘Een vriendin van me is stemcoach, haar bedrijf heet De bloeiende vlinder,’ zegt mijn broer.

Ik veer op, wow dat is een mooie naam. Dat roept meteen een prachtig beeld op, en er zit beweging in.
‘Wat vind je van Dartelende Dille of Krachtige Rozemarijn?’ vraag ik.
‘Ja, of Van ’t padje,’ grinnikt mijn broer. We moeten hard lachen en we blijven lachen tot de tranen als vanouds over onze wangen rollen.

‘Hoe vind je deze bedrijfsnaam: Rewild Yourself en de slogan: coachen met compassie?’ vraag ik even later. ‘Rewilding betekent mensen weer in contact brengen met hun diepste verlangen, hun natuurlijke bronnen waar ze uit kunnen putten om in balans te leven. Rewilding herinnert ons aan de cycli en de afhankelijkheid die je als mens hebt ten aanzien van de elementen. Dat brengt je bij compassie met jezelf en anderen, want je hebt elkaar nodig, zoals je ook de natuur nodig hebt en alles in elkaar grijpt.’

‘Rewild Yourself is echt heel mooi,’ zegt mijn broertje. Je coacht mensen om weer in contact te komen met hun bron!’

Om anderen geven is hip

Om anderen geven is hip

De samenleving wordt steeds minder empathisch signaleren narcisme-onderzoekers. Studenten scoren nu zo’n veertig procent lager op empathie dan hun leeftijdgenoten twintig of dertig jaar geleden. Generation ME worden jongeren genoemd, want met de afname van empathie blijken narcistische trekjes toe te nemen.

‘Narcisme’ is een serieus en sociaal probleem. What’s in it for me?, denken narcisten en helpen anderen alleen als ze er zelf voordeel van hebben, ze lopen over anderen heen in hun weg naar de top, vinden dat ze meer recht dan anderen hebben, en dat regels niet voor hen gelden. Mensen die laag scoren op empathie pesten anderen eerder en zijn minder geneigd anderen te helpen.

In de leeszaal van de bibliotheek lees ik in De Groene Amsterdammer een interessante analyse van de huidige tijdgeest. We hebben genoeg van de ironische afstandelijkheid en het cynisme van het postmodernisme. Betrokkenheid hebben we nodig, zeggen de metamodernisten. ‘Het is vandaag de dag hip om ergens om te geven, je ergens voor in te zetten, utopieën na te streven,’ betogen de metamodernisten en cultuurfilosofen Timotheus Vermeulen en Robin van den Akker in hun artikel ‘Een verlangen naar oprechtheid’. Wij metamodernisten zoeken naar nieuwe manieren om de wereld betekenis te geven.

Bij een generatie denkers en kunstenaars zijn oprechtheid en hoop de dominante gevoelsstructuren geworden. Een sensitieve houding met empathie en compassie voor anderen. Op het dieptepunt van de economische crisis verlangen we naar utopieën, grote verhalen, hoe het beter, anders zou kunnen, naar ambachtelijkheid, verbinding met anderen, engagement.

Sensitiviteit en betrokkenheid winnen terrein op de kille afstandelijkheid en innerlijke leegte van het postmodernisme, zeggen de cultuurfilosofen. The New Sincerity-beweging worden de groep kunstenaars genoemd, die uitgaan van oprechtheid en ernst als middel om betekenis te geven. Zeg wat je denkt en meen wat je zegt. Wees eerlijk in je zelfonderzoek.

Deze levenshouding spreekt me aan. Eindelijk wordt het nu op een niet-ironische manier cool om te geven om familie, buren, de omgeving en de samenleving. Voor de kunstscene lijkt de empathische revolutie allang begonnen.