Begeleiding in de natuur voor zorginstellingen
Waarom zorgprofessionals trainen in begeleiding in de natuur?
Veel zorgmedewerkers haken af door de werkdruk of vallen uit door chronische stress of burn-out. Het ziekteverzuim is toegenomen. Het bevorderen van een gezonde leefstijl is hierin een belangrijke preventieve stap en buiten herstel je al wandelend van stress. Groene zorg ondersteunt zo niet alleen het welzijn en zelfregie van cliënten, ook zorgprofessionals hebben baat bij de effecten van een natuurlijke omgeving op de fysieke en mentale gezondheid.
Vaak wordt begeleiding in de natuur opgevat als iets zweverigs. Er is echter veel onderzoek gedaan naar de effecten van de natuur op onze gezondheid. Ik noem hier de belangrijke recente onderzoekspublicaties op dit gebied.
Twee uur per week wandelen
Uit een grootschalig recent onderzoek van White et al., blijkt dat minstens twee uur per week buiten wandelen positieve effecten heeft op de gezondheid en het welbevinden [1]. In Nederland hebben we wel een beweegnorm – minstens vijf dagen per week minimaal dertig minuten matig intensief bewegen plus balansoefeningen voor ouderen. De situatie is nog niet zoals in Engeland waar een dokter een groene dosis per week voorschrijft.
Green mental health
Uit veel onderzoek blijkt hoe groen een toegevoegde waarde kan zijn voor zowel medewerkers als cliënten. In de recent verschenen publicatie Green mental health van Nederlandse onderzoekers naar het effect van de natuur op onze gezondheid, lezen we bijvoorbeeld hoe groen ingezet wordt binnen zorginstellingen ter preventie en behandeling [2].
Groene zorg toolkit
De Britse onderzoeker Sam Cooley heeft een meta-analyse gedaan naar het effect van begeleiding in natuurlijke ruimtes [3]. Meta-analyses worden beschouwd als de zorgvuldigste vorm van wetenschappelijk onderzoek, omdat ze de resultaten van eerder uitgevoerde onderzoeken samenbrengen en kritisch doorlichten. De resultaten zijn dus niet eenmalig of toevallig, maar wijzen op een reëel patroon. Cooley ondervroeg in totaal 322 practitioners en 163 cliënten. Dit is een waardevolle bron voor de vraag wat de natuur kan toevoegen aan de toolkit van de zorgprofessional.
Belangrijke uitkomsten waren dat de natuur een verrijking van de behandeling was door
- het bevorderen van het welzijn van de zorgprofessional
- het faciliteren van het opbouwen van een vertrouwensband
- storytelling
- verbinden met de omgeving
- stimuleren van zelfregie
De natuur kan functioneren als een co-behandelaar omdat mensen in de natuur vanzelf tot rust komen doordat hun parasympatisch zenuwstelsel wordt aangezet. Dit zorg ervoor dat belangrijke herstelwerkzaamheden voor het immuunsysteem verricht kunnen worden [2]. Daarnaast geeft Cooley heldere richtlijnen voor het begeleiden van mensen in de natuur, op basis van zijn onderzoek [4].
De mens in relatie tot de omgeving
Aan de universiteit van Essex ontwikkelden ecopsychologen de Green Mind Theory om te verklaren waarom de natuur zo herstellend werkt. Al vijftien jaar doen ze hier veel onderzoek naar het effect van groene activiteiten [5, 6]. In de Green Mind Theory wordt een verbinding gelegd tussen ons brein, ons lichaam en de omgeving. De basis voor een goede gezondheid en een kalme geest is voldoende slaap, een gezond dieet en sport/beweging. De mind is gelinkt aan ons brein en ons lichaam. Ons lichaam is verbonden aan natuurlijke en sociale omgevingen. Hoe ons lichaam op die omgevingen reageert, heeft invloed op onze gezondheid, stelt de Green Mind Theory.
Al eerder ontdekten de onderzoekers dat op de natuur gebaseerde activiteiten het kalmeringssysteem stimuleert (ons parasympathisch zenuwstelsel). In de natuur krijgen we een meer brede, zachte, softe focus, die onze uitgeputte bronnen van aandacht voeden. Ons parasympatisch zenuwstelsel wordt aangezet, het effect is dat we minder zuurstof gebruiken, een lagere hartslag en bloeddruk krijgen en er is een toename van serotonine en dopamine.
Veel mensen met chronische stress of burn-out zijn vergeten hoe ze het kalmeringssysteem aan kunnen zetten. Door te laten ervaren wat kalmerende activiteiten met het chronisch gestreste brein doen, ervaren klanten dat ze langzaam uit de gevaarstand komen, door bewust aandacht te geven aan het kalmeringssysteem. Door bewust het rempedaal in te drukken en je overgeven aan onderdompelende activiteiten. Deze vaardigheid ontwikkelen, is essentieel op weg naar herstel.
Bronnen:
[1] White, M.P., Alcock, I., Grellier, J. et al., (2019). Spending at least 120 minutes a week in nature is associated with good health and wellbeing, Scientific Reports, 9, 7730,
[2] Maas, J. Visscher, R., Westen, K. (2021). Green Mental Health, Boom
[3] Cooley, Sam J., Jones, C.R., Kurtz, A. & Robertson, N. (2020). ‘Into the Wild’: A meta-synthesis of talking therapy in natural outdoor spaces. Clinical Psychology Review, Vol 77, April 2020, 101841 //doi.org/10.1016/j.cpr.2020.101841
[4] Cooley, Sam J. & Roberton, N. (2020). Guidance: the use of talking therapy outdoors; The British Psychological Society promoting excellence in psychology.
//www.bps.org.uk/sites/www.bps.org.uk/files/Policy/Policy%20-%20Files/Use%20of%20talking%20therapy%20outdoors.pdf
[5] Pretty, J., Rogerson, M. and Barton, J. (2017). Green Mind Theory: How Brain-Body-Behaviour Links into Natural and Social Environments for Healthy Habits, Int. J. Environ. Res. Public Health 2017, 14(7), 706; doi:10.3390/ijerph14070706 //www.mdpi.com/1660- 4601/14/7/706/htm
[6] Barton, J., Bragg, R., Wood, C., & Pretty, J. (2016). Green Exercise. Linking Nature, Health and Well-being, Londen/New York: Routledge
[7] Salomons, O. (2018). Waarom groene activiteiten zo kalmerend werken. //rewildyourself.nl/2018/09/19/waarom-groene-activiteiten-zo-kalmerend-werken/
Wat is het aanbod?
In overleg met de zorginstelling wordt een training op maat ontwikkeld.
Basisingrediënten zijn:
- bewustwording waarom begeleiding buiten zo effectief is
- vertrouwd raken met begeleiden in de natuur
- verdiepen van intervisie en reflectie in en met de natuur
- professionaliseren van begeleiding in de natuur
- werken vanuit de kracht van de natuur: ontdekken, ervaren en leren hoe de natuur kan versterken op emotioneel, sociaal, mentaal en fysiek gebied.
- concrete handvaten wat je buiten met cliënten kunt doen.
De deelnemers gaan met ervaringsgerichte oefeningen ontdekken wat tijd doorbrengen in de natuur met hen doet. Hoe kom ik als zorgprofessional tot rust in de natuur en hoe kan ik mijn cliënt hierbij begeleiden? Wat zijn de stappen die ik hierin kan zetten? De eerste stap met cliënten is de begeleiding die je binnen al doet, mee naar buiten nemen.
Methodiek
Dit doen we evidenced informed volgens de methode van experiential learning: leren door te doen en hierop te reflecteren. Bij de verschillende oefeningen wordt een korte theoretische achtergrond gegeven van de werkzame elementen in de natuur op basis van de nieuwste wetenschappelijk inzichten rond stress, gezonde leefstijl en bewegen. Hierin zal onder andere de Green Mind Theorie centraal staan, die een verbinding legt tussen ons brein, ons lichaam en de omgeving. In mijn blog kun je hier meer over deze theorie lezen [7]. We gaan echter vooral ervaringsgericht aan de slag met fysieke oefeningen om te voelen wat het buitenzijn met ons doet en hierop reflecteren.
Verantwoording trainingen
De training Begeleiding in de natuur is ontwikkeld na grondig literatuuronderzoek naar de nieuwste wetenschappelijke inzichten over het effect van de natuur op onze gezondheid. We zoomen in op de relatie tussen onze mind, het brein, het lichaam en de omgeving. De oefeningen zijn evidence-based, dus gebaseerd op theoretische modellen en wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van de oefeningen. Deelnemers vergroten hun kunde door de aangereikte methodieken: op basis van bewezen effectieve methoden vanuit de positieve psychologie, breinonderzoek, compassion focused therapy, mindfulness, embodied coaching, polyvagaaltheorie en de principes van experiential learning: learning by doing and reflecting on it.
Programma tien dagdelen
1. Waarde van de natuur voor zorgprofessionals
Een natuurlijke omgeving heeft een positief effect op de gezondheid van mensen. We herstellen in de natuur van alledaagse stress. Buiten zijn kan aanzetten tot sociaal
contact. De natuur kan bijdragen aan een optimale ontwikkeling voor kinderen en jongeren. En in de natuur zijn stimuleert tot bewegen. De eerste stap is echter de vraag: hoe krijg je cliënten mee naar buiten? Hoe kan de natuur een veilige leeromgeving zijn. Dat gaan we onderzoeken in deze training.
2. Natuurintervisie en motivatie
Waarom natuurintervisie? Intervisie is een middel om de relatie te vergemakkelijken tussen het leren tijdens de trainingsdagen en het leren in de praktijk van de dagelijkse werksituatie. Het doel van interventie is om elkaar te stimuleren en te ondersteunen in het leerproces van begeleiding in de natuur en in het realiseren van je leerdoelen, voornemens en actieplannen.
Ieder begint vanuit een ander startpunt en dat is helemaal goed. De een gaat
misschien dagelijks met cliënten naar buiten. De ander weet nog niet zo goed met wie, en vraagt zich af: wat ga je buiten doen? Zie de trainingen en de natuurintervisie als een ontdekkingstocht: welke groene zorg past bij mij als zorgprofessional? En welke groene zorg past bij mijn cliënten?
3. Zelfzorg – Een vriendelijker relatie met jezelf
Het werk als ambulant begeleider is emotioneel veeleisend. We zijn geneigd om eerst voor anderen te zorgen, maar wie niet voor zichzelf zorgt loopt een grote kans op chronische stress en burn-outklachten.
In deze training gaan we met natuuroefeningen aan de slag om eerst zelf te ervaren wat we doen aan zelfzorg en zelfcompassie. De oefeningen kun je vervolgens met cliënten in de natuur gaan doen. Veel mensen met (psychische) problemen leiden onder zelfkritiek en gevoelens van schaamte. Ze ervaren de wereld om zich heen en hun innerlijke wereld als bedreigend (ik doe het niet goed, hoor ik er wel bij). Hoe kunnen zij een vriendelijker relatie met zichzelf ontwikkelen. Hoe kan verbinden met de natuur hen hierbij helpen?
4. Hoe werkt stress – tot rust komen in de natuur
Doel: Begrijpen hoe het stress-systeem werkt. Het verschil herkennen tussen gezonde en ongezonde stress. Begrijpen en ervaren waarom wandelen in de natuur stress verlagend werkt. Verkleinen van de afstand tot de natuur.
Waarom dit onderwerp? Stabilisering van cliënten is belangrijk, vertellen begeleiders mij, voordat ze met de hulpvraag aan de slag kunnen gaan. In deze training krijg je concrete tools aangereikt hoe je dit in de natuur kunt doen.
En: als zorgprofessional is je werk emotioneel vaak veeleisend, waardoor je stress-systeem overbelast kan raken. Wat doe jij om tot rust te komen, om voor jezelf te zorgen?
5. Verbindende gespreksvoering in en met de natuur
Oplossingsgericht werken is een van de methodieken waarmee zorgprofessionals werken. Deze methodiek kun je heel goed mee naar buiten nemen bij het begeleiden van cliënten. Oplossingsgericht werken betekent echter niet problemen oplossen, maar de zelfregie versterken zodat cliënten hun probleemoplossend vermogen vergroten. Verbindende gespreksvoering is een manier om actief te luisteren, open en nieuwsgierig, waardoor de ander zich makkelijker openstelt. Deze manier van gesprekken voeren stimuleert een vertrouwelijke band tussen jou en je cliënt. Heel belangrijk, zeker in de eerste fase waarin je elkaar leert kennen.
In deze training versterk je het oplossingsgericht werken, door te ontdekken hoe je kunt luisteren zonder advies te willen geven, of een oordeel te hebben over de situatie. We doen dit met ervaringsgerichte oefeningen die je ook buiten met cliënten kunt doen. We gaan verschillende manieren van luisteren ervaren, zodat je je meer bewust wordt hoe je op een verbindende manier kunt luisteren.
6. Wat is belangrijk voor jongeren?
Een kwart van de jongvolwassenen ervaart gevoelens van somberheid, depressie, angst en eenzaamheid, blijkt uit de jaarlijkse gezondheidsenquête van het Centraal Bureau voor de Statistiek (september 2021). Ze worden somber van de uitzichtloosheid. Jongeren willen graag een nuttige bijdrage leveren aan de samenleving. Hoe ga je daar als begeleider van jongeren mee aan de slag?
7. Focus op natuurtalenten
We hebben allemaal onze kwaliteiten waar we goed in zijn. Ze zijn echter voor ons vaak zo vanzelfsprekend dat we ze niet opmerken. In deze training ligt de focus op onze kernkwaliteiten/natuurtalenten, ons meest eigene eigenschappen. Hoe breng je met jouw unieke talenten en vaardigheden je cliënten in beweging? Wat zijn jouw sterke kanten als begeleider in de natuur? Waar ligt jouw kracht als facilitator van leren? En hoe kun je die nog verder ontwikkelen?
In gesprek met cliënten merk je waarschijnlijk dat de focus vaak ligt op de problemen, wat niet goed gaat. Veel mensen hebben moeite om voluit voor hun kwaliteiten en talenten uit te komen, ze vertellen eerder waar ze niet goed in zijn. Weten welke talenten je al in huis hebt om je doel te bereiken, motiveert om je verlangen waar te maken. Ook hier gaan we ervaringsgericht eerst zelf aan de slag met de oefeningen, zodat je ze daarna met cliënten in de natuur kunt gaan doen.
8. Floreren in de natuur
In deze training nemen we een oplossingsgerichte interventie – de wondervraag – mee naar buiten. We gaan ervaren hoe je de wondervraag al wandelend kunt onderzoeken. Met de wondervraag en oplossingsgerichte vragen onderzoeken we het verlangen, we laten cliënten buiten hun eigen realiteit dromen over wat ze graag willen, zo ligt de focus op hoop. Binnen de oplossingsgerichte benadering worden schaalvragen veel toegepast. We koppelen hieraan de ‘boomschaalvraag’, een meetinstrument die je buiten vaak kunt toepassen. Met de boomschaalvraag nemen cliënten de eerste kleine stap richting het wonder.
Cliënten komen soms moeilijk in beweging. Met de methodiek van embodied learning en improvisatie theater gaan we eerst ervaringsgericht zelf ervaren wat je natuurlijke leef/werktempo is en welke beweging je meer nodig hebt in het leven.
9. Spiegelen met de natuur
Een fijne relatie tussen jou als begeleider en de cliënt is een goede voorspeller van het succes van een behandeltraject. Jullie hebben al ervaren hoe goed het werkt om samen buiten te wandelen, dat blijkt ook uit onderzoek. Synchronie – het afstemmen van beweging en gedrag speelt hierin een grote rol. Spiegelen in en met de natuur is een vaardigheid die hierbij helpt. In deze training gaan we spiegelen in en met de natuur en zelf ervaren wat het met ons doet.
10. Natuur als veilige leeromgeving
De een houdt van een korte wandeling, de ander kan urenlang door de natuur banjeren. Misschien houd je van samen in een buurtmoestuin werken of heb je een huis vol planten. Groen voelt goed en is goed voor onze gezondheid en welbevinden. De natuur zorgt voor meer zelfvertrouwen en vermindert stress. Het buiten wandelen en verbinden met de natuur zorgt ervoor dat we ons parasympatisch zenuwstelsel aanzetten, waardoor we ons veilig en verbonden voelen en toegang hebben tot ons creatieve brein. De natuur is zo een ideale leeromgeving om je cliënt tot bloei te laten komen.
Veel mensen die we begeleiden zijn depressief of angstig en zien vooral belemmeringen, maar hier zit niet de beweging. In deze training ligt de focus op hoe je cliënten een ervaring van veiligheid kan geven. Dat doen we door eerst zelf te ervaren: wat is jouw veilige plek in de natuur? Onderzoeken welk soort rust je meer nodig hebt in je leven: sociale, fysieke, emotionele, mentale, sensorische, creatieve of verbindende rust. En concreet: welke activiteit je in je dagelijkse routine kunt brengen om meer rust en verbinding met de natuur te ervaren.
Relevante expertise
- De training Begeleiding in de natuur geef ik sinds 2020 aan onder andere diverse locaties van zorginstelling Sensa Zorg. De training bestaat uit 10 dagdelen, uitgebreid lesmateriaal en oefenopdrachten.
- Als implementatie- en opschalingscoach ben ik vanuit een subsidie van ZonMw betrokken bij het project Groene Zorg toolkit – implementatie van groene zorg in de reguliere werkprocessen bij zorginstelling Sensa Zorg. Sensa Zorg heeft Groene Zorg als innovatie in de schijnwerpers gezet. We werken hiervoor samen met Roald Pijpker van Wageningen University & Research (december 2020-juni 2021). Binnenkort worden de resultaten op de site van ZonMw gepubliceerd. Die zijn voor alle zorginstellingen toegankelijk.
- Als stress- en burn-outcoach coach ik artsen en andere zorgprofessionals.
- Als trainer heb ik voor coaches verdiepende trainingen ontwikkeld: Wandelcoaching bij stress en burn-out en Wandelcoaching bij tegenwind, rond het thema verbindend luisteren voor Het Coachbureau.
- Als trainer en projectmanager ben ik betrokken bij internationale Erasmus+ projecten rond de thema’s gezondheid, floreren en welzijn.
- Flextrainer en preventiemedewerker voor Indigo Rijnmond rond onderwerpen mentaal vitaal.
De waarde van de natuur voor zorginstelling Sensa Zorg
Sensa Zorg heeft Groene zorg als innovatieve methode in de schijnwerpers gezet. De teams van Amsterdam-Amstelland en Kennemerland nemen sinds twee jaar cliënten mee naar buiten. De ambulante begeleiders volgen trainingen in het begeleiden van cliënten in de natuur bij...